«Սահմաններից այն կողմ» - Փիթեր Պալաքեան՝ Պատմութեան յիշողութեան և Պոեզիայի Ձայնը

Փիթեր Պալաքեանի գործերը՝ խորապէս յուզական և պատմական, անդրադառնում են յիշողութեան, ինքնութեան, ողբերգութեան և վերապրման թեմաներին:

Փիթեր Պալաքեանը ծնուել է 1951 թուականի Յունիսի 13-ին, Թինեքում, Նյու Ջերսի (ԱՄՆ), հայ ընտանիքում: Նրա ընտանիքի պատմութիւնը յստակօրէն կապուած է Հայոց ցեղասպանութեան հետ. նրա նախնիները վերապրել են 1915-ի ողբերգական իրադարձութիւնները, և այդ փորձառութիւնները դարձել են նրա ստեղծագործական կեանքի հիմնական թեմաներից մէկը:

Նրա տատը՝ ցեղասպանութիւնից փրկուած միակ հարազատներից մէկը, յաճախ էր պատմում սարսափելի իրադարձութիւնների մասին: Այդ յուշերը խոր հետք են թողել նրա մանկութեան և հոգեբանական զարգացման վրայ: Մանկութեան տարիներից Պալաքեանը լսել է իր նախնիների պատմութիւնները, որոնք ձևաւորել են նրա ստեղծագործական աշխարհ ընկալումը:

Փիթեր Պալաքեանը ստացել է բարձրագոյն կրթութիւն մի շարք նշանաւոր համալսարաններում.

• Պաքալավրի աստիճան՝ Բաքնել համալսարանում,

• Մագիստրոսի աստիճան՝ Նյու Յորքի համալսարանում,

• Բանասիրութեան դոկտորի աստիճան (Ph.D.)՝ Բրաունի համալսարանում։

Աւարտելուց յետոյ նա դարձաւ գրականութեան և ստեղծագործական գրելու դասախօս Քոլգեյթի համալսարանում, որտեղ դասաւանդել է աւելի քան 30 տարի՝ սերունդներ կրթելով և գրական աւանդոյթներ զարգացնելով:

Պալաքեանի ստեղծագործական ուղին ընդգրկում է բանաստեղծութիւններ, յուշագրութիւնն, պատմական ուսումնասիրութիւններ և մշակութային քննադատութիւն: Նրա գրքերը համադրում են անձնական և ազգային պատմութիւնները՝ անդրադառնալով համաշխարհային ողբերգութիւնների ու պատմական յիշողութեան խնդիրներին:

1. Բանաստեղծութիւնների Ժողովածուներ

Փիթեր Պալաքեանի բանաստեղծութիւններն առանձնանում են իրենց պատմական խորութեամբ և յուզական ուժով: Ահա նրա ամենանշանաւոր ժողովածուներից մի քանիսը՝

• “Sad Days of Light” (1983) – վաղ շրջանի ժողովածու, որը ներառում է ինքնութեան և յիշողութեան ուսումնասիրութիւններ:

• “Father Fisheye” (1979) – ընտանեկան պատմութիւնների և ինքնութեան որոնումների մասին:

• “June-Tree: New and Selected Poems” (1999) – նրա լաւագոյնն բանաստեղծութիւնների ժողովածու:

• “Ziggurat” (2010) – գլոբալ պատմական իրադարձութիւնների, այդ թւում՝ Սեպտեմբերի 11-ի յարձակումների մասին բանաստեղծութիւններ:

• “Ozone Journal” (2015) – նրա ամենայայտնի ստեղծագործութիւնը, որի համար ստացել է Պուլիցերյան մրցանակ:

«Պատմութիւնը ժամանակի յիշողութիւնն է, այնպէս, ինչպէս երգը յիշում է մեղեդին»:
— Փիթեր Պալաքեան, Ozone Journal

2. Յուշագրութիւն՝ Black Dog of Fate (1997)

Պալաքեանի ամենայիշարժան և ազդեցիկ ստեղծագործութիւններից մէկը նրա յուշագրութիւնն է՝ “Black Dog of Fate” (Ճակատագրի Սև Շունը):

Այս գիրքը խորը անձնական աշխատանք է, որտեղ նա ներկայացնում է իր հայ ընտանիքի գաղտնի պատմութիւնները, որոնք բացայայտել է իր կեանքի ընթացքում: Գիրքը համատեղում է մանկութեան հուշերը, ընտանեկան ողբերգութիւնները և պատմական փաստերը:

Այս յուշագրութիւնը արժանացել է PEN/Albrand Award for Memoir մրցանակին և մեծ ճանաչում է գտել միջազգային ընթերցողների շրջանում:

3. Պատմական Գիրք՝ The Burning Tigris (2003)

Պալաքեանի գրուածքներից պատմական առումով ամենաուշագրաւը “The Burning Tigris: The Armenian Genocide and America’s Response” գիրքն է, որը Հայոց ցեղասպանութեան և Ամերիկայի կողմից կազմակերպուած մարդասիրական օգնութեան պատմութիւնն է:

Գիրքը դարձել է New York Times-ի բեսթսելլեր և ստացել է Ռալֆ Վալդո Էմերսոնի մրցանակը Phi Beta Kappa Society-ի կողմից: Այն խորը ուսումնասիրութիւն է պատմութեան անտեսուած էջերից, որը լայն հանրութեանը ծանօթացրեց ցեղասպանութեան իրադարձութիւններին:

4. Թարգմանութիւն՝ Armenian Golgotha

Փիթեր Պալաքեանը նաև թարգմանել է իր մեծ հօրեղբօր՝ Գրիգորիս Պալաքեանի յուշերը “Armenian Golgotha” վերնագրով: Գիրքը Հայոց ցեղասպանութեան ժամանակ ականատեսի յուզիչ և դաժան պատմութիւնն է, որը դարձել է կարևոր աղբիւր պատմական փաստերի ուսումնասիրութեան համար:

2016 թուականին Փիթեր Պալաքեանն արժանացաւ Պուլիցերյան մրցանակի “Ozone Journal”բանաստեղծութիւնների ժողովածուի համար: Մրցանակը շնորհուեց նրա՝ պատմութիւնն ու անձնական հուշերը բացառիկ գրականութեամբ միահիւսելու վարպետութեան համար:

[Թեմաներ և Գրական Ժառանգութիւն]

Պալաքեանի Ստեղծագործական Հիմնական Թեմաները

1. Յիշողութիւն և Պատմութիւն – անցեալի ազդեցութիւնը ներկայի և անձնական ինքնութեան վրայ:

2. Վերապրում և Վերականգնում – ողբերգութեան, կորստի և վերականգնման հարցերի վերլուծութիւն:

3. Ինքնութիւն և Բնօրրան – հայկական ինքնութեան և սփիւռքի խնդիրների ուսումնասիրութիւն:

4. Արդարութիւն և Պատմական Ճշմարտութիւն – Հայոց ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման և արդարութեան պայքարի թեմաներ:

Փիթեր Պալաքեանի գրականութիւնը արժանացել է մի շարք բարձր գնահատանքների:

Այսօր Փիթեր Պալաքեանը մնում է ժամանակակից գրականութեան ամենաազդեցիկ ձայներից մէկը: Նրա գործերը հանդիսանում են պատմութեան, յիշողութեան և արուեստի ներդաշնակ համադրութիւն, որը մարտահրաւէր է նետում ժամանակին և մոռացութեան վտանգին:

Հաղորդաշարը պատրաստեց` Ռուզաննա Պետրոսեանը